Kunst moet (maar wat is kunst?)

Kunst is voor Peter de Boer een eerste levensbehoefte. Toch worstelt zelfs hij met de vraag: wat is kunst precies? In zijn column voor Marketing Tribune doet hij een manmoedige poging om tot een definitie te komen.

In het zakelijke leven hoor ik steeds meer praten over kunst. En meer specifiek over de drijfveren en uitdrukkingsvormen van de kunstenaar als inspiratiebron voor managers en marketeers. Daarbij gaan dan allerlei definities, veronderstellingen en zelfbedachte theorieën rond. Maar wat definieert kunst nu eigenlijk?

Verlossend antwoord

Tijdens een kerstdineetje dacht ik ooit dichtbij het verlossende antwoord te zitten. Mijn tafeldame ging er namelijk op promoveren aan de Universiteit Leiden. Aan haar dus de vraag: Wat is kunst? Haar antwoord was even voor de hand liggend als vaag: ‘Alleen iemand die een erkende kunstopleiding heeft volbracht, heeft de autoriteit om iets als ‘echte’ kunst te bestempelen.’ Jaja, wij van wc-eend.

Meteen schoten mij wat saillante voorbeelden te binnen die het benauwende kader van de promovendus logenstrafte. Zo vond Dali het een summum van surrealisme om onder vervalsingen van zijn werk zijn eigen signatuur te zetten. Werd het daarmee ‘echte’ kunst? De alom gerespecteerde dadaïst Marcel Duchamp zette bestaande voorwerpen, zoals een flessenrek of een fietswiel, ergens neer en noemde het kunst. Het werd kunst, alleen maar omdat hij dat zei. En alle artefacten uit nog vroegere tijden, van de mysterieuze beelden op Paaseiland tot de indrukwekkende patronen van de Azteken, werden geproduceerd zonder gevalideerde academische opleiding. Allemaal amateuristisch geknoei, als we tenminste de strikte academisch richtlijn van onze promovendus volgen.

Verspil geen tijd

Gelukkig ben ik niet de enige die ernstige twijfels heeft bij het inkaderen van zoveel moois. Toen ik mijn studie kunstgeschiedenis startte, drukte de desbetreffende wetenschapper ons als eerste op het hart: ‘Verspil geen tijd aan het definiëren van wat kunst eigenlijk is. Daar kom je toch nooit uit.’ Best gek eigenlijk, dat je een studie gaat doen waarvan een (solide) definitie van het kernbegrip volledig ontbreekt.

Wat ik wél weet is wat kunst met je kan doen. En waar het vandaan kan komen. Ik tel drie hoofdbronnen:

1. Privé/individuele onderwerpen; iets waar de kunstenaar zelf mee worstelt of door wordt geobsedeerd. Jan Wolkers had dat met seksualiteit en de dood.

2. Zaken die ons direct omringen en beïnvloeden buiten het puur individualistische. Denk aan oorlog en vrede, of onze relatie met de natuur zoals de land art-beweging en David Hockney laten zien.

3. Vragen over ons bestaan, het universum, en de grote filosofische thema’s, zoals we die tegenkomen bij William Blake.

Uitzonderingen

Ook binnen bovenstaande drie kaders vind je overigens weer uitzonderingen, want Mondriaan zit ergens tussen 2 en 3 in, met zijn doorgronden van de elementaire natuurwetten in hun uiteindelijke abstracties, horizontalen, verticalen en elementaire kleuren.

Zijn er dan echt geen scherpe definities van kunst? Wat zeiden de mensen die het konden weten? Willem Kloos: ’Kunst is de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie’. José Ortega Y Casset: ’Kunst is een weinig materie in vlam gezet.’ Armando: ’Kunst deugt niet en is daarom zo aantrekkelijk.’ Peter de Boer (ja, dat ben ik): ‘Kunst heeft een eigen golflengte waarin ze het rationele met lichtjaren passeert.’

Het ontroert, choqueert, vervreemdt, trekt aan, stoot af, troost, en – vooral – laat je nooit meer los. Kunst is dus géén management- of marketingtool die je kunt overnemen uit een handboek. Maar kunst kan – nee, moet – je wel degelijk inspireren. In wat je ook doet.

Over de auteur

Peter de Boer is creative director bij Viisi Hypotheken en medeoprichter van biermerk WillsArk. Na een studie kunstgeschiedenis koos hij voor een carrière in marketing en vormgeving en schopte hij het tot boardmember bij Saatchi & Saatchi. Hij was co-founder van Onna-Onna, visiting faculty bij THNK en partner oprichter van willsark.com. Hij is zowel gefascineerd door merken die trouwe fans weten te creëren als het ongekende realisme van de Vlaamse primitieven. Peter schreef deze column op persoonlijke titel.