Marktleiderschap: ‘omdat het anders kan en moet’
Interview met Tom van der Lubbe
“Wij willen de financiële sector transformeren tot een duurzame, inclusieve en transparante sector, dienstbaar aan de samenleving. We gaan voor marktleiderschap, juist omdat je alleen als marktleider écht iets teweeg kunt brengen”, aldus Tom van der Lubbe, een van de oprichters van Viisi Hypotheken, recentelijk uitgeroepen tot beste werkgever van Europa in de categorie tot vijftig medewerkers.
Zelfsturend, transparant én marktleiderschap
Viisi Hypotheken heeft inmiddels meer dan 10.000 hypotheken begeleid. “We richten ons vooral op jonge, hoogopgeleide mensen, starters en doorstromers en zijn de eerste financiële organisatie ter wereld die het besturingsmodel Holacracy heeft ingevoerd. Viisi heeft de ambitie om de financiële sector te verbeteren: gericht op de lange termijn, op duurzaamheid, op verantwoordelijkheid. Daarbij zetten we onze medewerkers, die we Viisionairs noemen, op de eerste plek. We zijn een volledig zelfsturend en transparant bedrijf dat gaat voor marktleiderschap.”
Bescheiden blijven
De visie van de eigen medewerkers is van groot belang. “Iedere nieuwe Viisionair krijgt van ons het boek Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers van Rutger Bregman en Jesse Frederik. Zij maken heel duidelijk wat er mis is in dit land. Mensen die in dit land een cruciaal beroep hebben, zoals bijvoorbeeld vuilnismannen, zorgmedewerkers, politiemensen en stratenmakers, staan onder aan de ladder als het om hun verdiensten gaat, terwijl mensen met een door henzelf gekarakteriseerde bullshit baan het veelvoudige verdienen. Voor ons is het van belang dat er onze eigen verantwoordelijkheid in perspectief plaatsen, bescheiden blijven. Wat financieel dienstverleners doen, is belangrijk, we faciliteren, maar dat is iets anders dan cruciaal. De coronacrisis heeft iedereen weer duidelijk gemaakt wie er wel cruciaal werk doen.”
Onmacht
“In 2010, na de financiële crisis, constateerden we dat de financiële sector niet wezenlijk zou veranderen. De sector liet het momentum voorbijgaan. Het eigen belang bleef leidend. Volgens mij werken er geen slechte mensen in de financiële sector, maar is er de onmacht om het systeem en het eigen gedrag te veranderen. Het lijkt wel of iedereen wacht op overheidsingrijpen.”
Provisieverbod
“Neem het provisieverbod. De sector verzette zich hier jaren met hand en tand tegen, terwijl een provisieverbod in wezen beter is voor de klant en uiteindelijk ook beter voor de sector zelf. Waarom wil je als adviessector niet af van het imago van zakkenvullers? Natuurlijk moet je met zijn allen door de pijn heen, maar principes doen nu eenmaal pijn. Wie zich losmaakt van zijn eigen belang en kijkt naar het grotere geheel kan in feite niet tegen een provisieverbod zijn. Het is dat het wordt afgedwongen, anders zou zo’n verbod er nog niet gekomen zijn. Het zoveelste bewijs dat zelfregulering niet werkt.”
Marktleiderschap
Het kan en moet dus anders is het uitgangspunt van Viisi. “Als je in een supermarkt een product koopt, bijvoorbeeld koffie of een pak hagelslag, dan kijk je op de verpakking waar het product vandaan komt en hoe het is gemaakt. Bij de grootste uitgave in je leven, is dat niet duidelijk. We weten niet waar geld vandaan komt en ook niet waar de hypotheken naar toe gaan nadat ze zijn verstrekt. We hebben geprobeerd daar inzicht in te krijgen en dat is ons niet gelukt. Daarom willen we marktleider worden. Alleen via marktleiderschap kunnen we de financiële sector daadwerkelijk veranderen. En als je echte invloed wilt hebben, dan zul je ook geldverstrekker moeten worden. Dus wat dat betreft ben je je purpose verplicht te groeien naar een positie van marktleiderschap om die transparantie af te dwingen.”
Gemiste kans: geen marktleider
“Dit is een gemiste kans van Triodos Bank. Uiteraard ben ik een fan van hun missie, maar in feite had de Triodos die inmiddels meer dan vijftig jaar bestaat wat mij betreft inmiddels wel de grootste bank en marktleider van Nederland moeten zijn, gezien de ernstige situatie waarin de wereld zich verkeert. Dat gebrek aan ambitie en daardoor marktleiderschap, vind ik persoonlijk een gemiste kans. Het is een algemeen probleem. Iedereen kent wel de uitspraak ‘never waste a good crisis’, maar dat is precies wat we aan het doen zijn. De crisis wordt niet als kans benut. Iedereen weet, dat het qua klimaat echt vijf voor twaalf is. Nu zou je de steun aan KLM natuurlijk aan voorwaarden moeten koppelen, de staat als eigenaar van Schiphol ter discussie moeten stellen, etc. Maar wat gebeurt er? Helemaal niets.”
Uitzoomen
Voor Van der Lubbe is het belangrijk uit te zoomen, juist omdat we ons in Nederland zo snel in details verliezen. “Wie naar dat grotere plaatje kijkt, ziet meteen de bijzondere positie van Nederland in continentaal Europa, maar we volgen anders dan Duitsland en Frankrijk haast blind de dogma’s van het aandeelhouderskapitalisme. Denk bijvoorbeeld maar aan de framing van Nederland als ‘de BV Nederland’. Maar denk ook aan het voortdurend centraal stellen en beschermen van multinationals. Michel Houellebecq stelt in zijn roman Serotonine: ‘Nederland is geen land, hoogstens een onderneming’. Onze politiek is niet gericht op de lange termijn, op het algemeen belang, maar gaat vooral over politieke belangen.”
“Om het beeld helder te krijgen, is het soms beter uit te zoomen en te zien wat er echt gaande is. Denk aan het pointillisme, een stroming in de schilderkunst. Wie alleen de afzonderlijke stippen bestudeert, ziet niet dat die stippen gezamenlijk een tafereel vormen.”
Rijnlandse model
“Het continentaal Europese denken, het zogenaamde Rijnlandse model gaat veel meer uit van de lange termijn en de belangen van alle stakeholders, terwijl Nederland gevangen is in het Amerikaanse aandeelhoudersdenken. Met de Sustainable Development Goals is deze manier van denken, het grote maatschappelijke plaatje, wel weer terug op de agenda. Het gaat echter niet van harte. De rechter moet er immers aan te pas komen om multinationals, zoals Shell erop te wijzen dat de klimaatafspraken van Parijs een gegeven zijn.”
Aandeelhouderskapitalisme
Vanwege het gebrek aan verantwoordelijkheid voor het grotere geheel heeft volgens Van der Lubbe het aandeelhouderskapitalisme zijn langste tijd gehad. “Er zijn geen statistieken, wetenschappelijke onderbouwingen dat het aandeelhouderskapitalisme beter is voor het macro-economisch perspectief, de globale problemen zoals klimaat en het verlies van de biodiversiteit dwingen ons juist afscheid te nemen van het kortetermijndenken. Leidt meer marktwerking tot een betere economie en een betere samenleving, leiden lagere belastingen tot een hogere economische groei, leidt kortetermijndenken tot hogere (beleggings)rendementen? Al deze stokpaardjes van het zogenaamde neo-liberalisme zijn met ‘nee’ te beantwoorden, ook vanuit wetenschappelijke hoek. Waarom houden we dan toch zo koortsachtig vast aan het dogma van het op de korte termijn gerichte aandeelhouderskapitalisme? Zou het niet veel logischer zijn terug te keren naar het Europese, op de lange termijn gerichte, Rijnlandse model?”
Financiële sector
De financiële sector is weliswaar niet vergelijkbaar met de zorg, het onderwijs of andere cruciale beroepen, maar een blik in de geschiedenis leert wel, dat het nog niet zo lang geleden is dat diezelfde sector zichzelf veel meer als maatschappelijk relevant definieerde, aldus Van der Lubbe. “Vroeger bestond het banklandschap uit hypotheekbanken, handelsbanken, een bank voor het mkb, voor boeren, kleine spaarders etc. Het waren allemaal instituten die een relationele lange termijn insteek hadden. Door een aantal decennia neoliberale politiek en focus op het maximeren van de winst op de korte termijn is de verantwoordelijkheid voor bepaalde klantgroepen en ook de maatschappelijke verantwoordelijkheid naar de achtergrond verdwenen.”
“Het klimaat is nu wel een thema aan de rand van het bankenlandschap, maar een echte inhoudelijke discussie over de bestaansreden van de betreffende bank wordt uit de weg gegaan. Als je als financiële instelling over een paar decennia nog wilt bestaan, dan doe je er goed aan om ook hier uit te zoomen.”
Crucialer worden
“Wat maakt je als bank cruciaal, wat is – met een knipoog naar Amerika – je ‘why’, wat is je ‘purpose’? Of om gewoon dichtbij huis te blijven: wat is ons bestaansrecht, voor wie doen we het? Helpen we mkb-ondernemers of juist de grote multinationals in het buitenland”? Zien we het als onze taak de agrarische sector te begeleiden bij de transitie naar een duurzamere landbouw? Is het de doelstelling van de financiële sector zoveel mogelijk mensen aan een betaalbare woning te helpen of zzp’ers daadwerkelijk te helpen? Als financiële sector zullen we nooit zo cruciaal worden als de zorgsector, maar we zouden tenminste weer een beetje crucialer mogen worden dan we op dit moment zijn.”
Tom van der Lubbe werd in de herfsteditie van het New Financial Magazine, een uitgave van de stichting New Financial Forum uitgebreid geïnterviewd voor de rubriek ‘Aan de keukentafel. Deze tekst vormde de basis voor een vervolginterview voor deze special.