Sneaky BNPL

Buy now, pay later (BNPL) is een van dé fintech-trends. Jonge, snelgroeiende bedrijven maken geld lenen makkelijk en ‘hip’. Wie daar wijzer van wordt? Vooral deze unicorns zelf. En de consument? Die loopt het risico op hardnekkige schulden, schrijft Hergen Dutrieux.

Voor inspiratie is het meestal verfrissend om buiten je eigen vakgebied te kijken. Een onderneming die mij al geruime tijd inspireert is Patagonia. Dit outdoorkledingmerk zet jaarlijks ongeveer een miljard dollar om. Een zakelijk succes dus. Maar bovenal is het een typisch voorbeeld van een bedrijf dat zijn eigen weg kiest en al jarenlang voorloper is op het aanpakken van de klimaatproblematiek. Koop je iets van Patagonia, dan hoef je het nooit weg te gooien. Hun kleding gaat een leven lang mee. En gaat het wel een keer kapot, dan laat je het repareren – bij voorkeur lokaal.

Simpele oplossing voor klimaatprobleem

Patagonia zou jaarlijks met 30 á 40 procent kunnen groeien, maar heeft zichzelf gemaximeerd tot 10 procent groei. Waarom? Omdat zij een simpele oplossing zien voor de klimaatdillema’s: minder produceren. Heel bijzonder, een merk dat kleren verkoopt maar tegelijkertijd klanten vraagt om daar weinig van te kopen. Eén van hun belangrijkste waarden is: koop alleen wat je nodig hebt. Op Black Friday roept het bedrijf in paginagrote advertenties op: ‘Don’t buy this jacket’. Toeleveranciers die zich niet conformeren aan Patagonia’s standaarden spreken ze daarop aan en nemen er desnoods afscheid van. Zo kan ik nog wel een tijdje doorgaan over deze ontzettend coole, inspirerende onderneming.

We moeten wel

Helaas stelt niet elk bedrijf zich zo op. Een paar weken geleden las ik een pleidooi in het FD: ‘Haal ongezonde voeding uit de winkelschappen.’ Zorg dat je overconsumptie probeert tegen te gaan, dat is goed voor de gezondheid van mensen én voor onze planeet. Dus geen schappen vol met toegevoegde suikers, zouten en vetten. De reacties van twee spelers in de markt Kruidvat en Ahold zijn veelzeggend: ‘Uiteindelijk verkoop ik spullen. Dus het zou hypocriet zijn als ik zeg: ik ga overconsumptie tegen.’ En: ‘We willen voorkomen dat wij tegen klanten zeggen: dit moet je doen, dit is gezond. Dat is niet onze rol.’

Ze zeggen geen invloed te hebben op toeleveranciers. Als die niet meewerken om minder suiker, vet of zout in de producten te stoppen, ‘dan moet je wel, want niemand kan zoveel leveren als wij nodig hebben.’ Kortom, ze hebben geen keuze. Met als argument dat de aandeelhouders en medewerkers voorgaan. Het verschil met Patagonia hoef ik niet uit te leggen.

BNPL: kopen zonder geld

Iets dichter bij huis, in het bijzonder in de kredietverlening, hebben we ook te maken met overconsumptie. Al sinds ikzelf actief ben in de financiële dienstverlening vraag ik mij af wat een consument eigenlijk aan consumptieve kredietjes heeft. Je hebt ze in allerlei smaken: creditcards, verzendhuiskredieten, flitskredieten, ga zo maar door. Feitelijk zijn ze er op gericht jou te laten consumeren zonder dat je eerst ergens voor hebt gespaard en dan een aankoop overweegt. Deze leningen zijn dus bedoeld om je laten kopen waar je nú geen geld voor hebt.

Sinds enige tijd springen fintechs hierop met een variant. Heel sneaky is de ordinaire lening ge-rebrand als buy now, pay later (BNPL). Het uitgangspunt is simpel: koop online een product, betaal bij het afrekenen een fractie van de kosten en de rest betaal je af in enkele weken of maanden. Een dergelijke optie zie je steeds vaker na de checkout van je winkelmandje. Grote BNPL-spelers zijn Klarna, Affirm en Afterpay, maar ook Apple is hier mee bezig, samen met Goldman Sachs.

Stimuleren overconsumptie

BNPL groeit snel; de wereldwijde BNPL-uitgaven bedragen in 2025 volgens prognoses liefst 680 miljard dollar. De hoofdrolspelers in dit jonge segment hebben stuk voor stuk meervoudige unicorn-status en worden gezien als coole voorbeelden binnen de techwereld. Dat is geen goede zaak. Ze stimuleren overconsumptie en het maken van schulden, vaak onder jongeren. Hoe zij hun geld verdienen? Vooral door vergoedingen in rekening te brengen aan winkeliers. Die hopen hun omzet te verhogen en verwachten dat een klant eerder een aankoop doet wanneer die achteraf, gespreid en rentevrij kan betalen in plaats van in één keer. Boeterente voor laatbetalers is uiteraard ook onderdeel van het verdienmodel.

Keiharde schuld

Schokkend feit in een investor factsheet van Klarna: jongeren zijn het meest bevreesd voor respectievelijk creditcardschulden, oorlog, en de dood (bron: American Psychologocal Associations). Het pijnlijke is dat BNPL ook gewoon een keiharde schuld is. Wanneer zou je wel een krediet willen gebruiken? Bijvoorbeeld voor een studie of woning, dat levert op termijn meestal méér waarde op (je carrière of je huis). Maar als je die flatscreen na een tijdje hebt afbetaald, dan bezit die nog slechts een fractie van z’n waarde.

Nu kopen, straks betalen heeft alleen toegevoegde waarde voor de kredietaanbieder en haar investeerders. Vanuit kredietaanbieders is het eenvoudig bedacht: er is kennelijk vraag naar het kopen ‘op de pof’ (of die vraag is gecreëerd), dus waarom zou je dat niet faciliteren? Je kunt er fijn rendement mee maken, dus waarom je afvragen of je daadwerkelijk waarde toevoegt? Het is vergelijkbaar met Patagonia en Ahold; de één neemt zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid, de ander niet.

Deze column is op 22 februari gepubliceerd in VVP magazine