Voel je thuis met meerdere generaties onder één dak

Een essay dit keer waar een soort van optimisme en verlangen in zit naar ‘back to normal’. Het lag al even op de plank, maar door de gebeurtenissen rond corona is het er maar niet van gekomen. Maar nu dan toch, hopelijk wordt het weer snel opnieuw actueel.

Leef- en woongemeenschappen zijn misschien wel zo oud als de mensheid. In de prehistorie was wonen, leven en werken in een zelfde gemeenschap essentieel om te overleven. In o.a. de amazone zijn nog steeds gemeenschappen die op diezelfde voet zichzelf organiseren. Momenteel kennen we een veelvoud aan woon- en leefgemeenschappen. In het Verenigd Koninkrijk is het een doorzettende trend, in Duitsland ook: particulier collectief opdrachtgeverschap in onroerend goed. Het gaat hier dan om een bijzondere woonvorm, eentje waar meerdere families, meerdere generaties bij elkaar wonen. We gaan er in dit artikel dieper op in.

Is dit nu nieuw?

Geenszins, meergeneratiewoningen waren eerder de norm in in het tijdperk voor de industriële revolutie. Je woonde gewoon met je grotere familie in een gebouw(en)complex. Toen de steden zich snel gingen ontwikkelen, kroop de leeftijdsegregatie spreekwoordelijk de achterdeur binnen. Studio’s en éénslaapkamerappartementen aan de ene kant, met als gevolg verzorgingscentra voor ouderen aan de andere kant van het spectrum. En nu? De huizenprijzen blijven hardnekkig stijgen. Banken blijven hardnekkig risico-avers, de marktwerking heeft de vrije hand. De bouw lijdt onder de grootte van de veestapel, luchtvaart en industrie, vanwege stikstof- en fijnstofuitstoot. Als we al bouwen zijn het inflexibele gebouwen/woningen die vaak net groot genoeg zijn om één gezin te herbergen. Hoe zijn deze om te buigen naar grotere meerkamerwoningen voor meer gezinnen of gezinsleden? De vraag is er namelijk er wel degelijk naar!

Trend in het buitenland

Opvallend is dat in het Verenigd Koninkrijk het zoeken op termen als ‘granny annex’ met 16% is gestegen. Onze oosterburen kennen eenzelfde fenomeen, daar heet het een ‘mehrgenerationshaus’. De Duitse overheid ziet grote voordelen en geeft subsidies voor de bouw ervan. De lat in Nederland ligt op 500.000 meergeneratiewoningen rond 2040. Echter niemand weet of dit ook gehaald gaat worden. De vraag rijst of de overheden hun regulerende taken naar behoren kunnen/willen uitvoeren. Nog los van de mogelijkheden op een hypotheek voor de koper, die momenteel weinig kans heeft met meerdere gezinnen één woning te financieren.

Burgerinitiatieven

Wat zien we op microniveau in termen van eigen burgerinitiatieven? Dat is vrij eenvoudig, je bouwt iets in je tuin, of iets tegen je huis aan. De NRC schreef er al eens over onder de veelzeggende titel ‘Mama woont in de tuin’. In 2050 kent ons land vermoedelijk zo’n 4,5 miljoen 65-plussers, een kwart van de bevolking. Nu is dat 19%, een flinke toename dus. Volgens rijksbouwmeester Floris Alkemade gaan we ouderen tegenkomen in een nieuwe en moderne middeleeuwse hofjesvariant. Waar een woonkamer gemeenschappelijk is, waar je gedeelde wasplekken hebt, misschien ook wel een keuken. Zo kom je elkaar tegen en is er sociale cohesie. Eigenlijk heb je zo weer een kleine gemeenschap zoals we dat in dorpen en inderdaad in hofjes kenden. Laten we eens kijken naar wat verschijningsvormen en initiatieven.

Gated community

De ‘gated community’; in algemene zin is het een complex van gebouwen/woningen met bewaakte in- en uitgangen. Er zijn verschillende redenen om zoiets te bouwen. Bijvoorbeeld uit prestige (luxe), voor privacy, of alleen voor ouderen, vanwege veiligheidsaspecten. Ook kom je ze wel tegen voor een bepaald doel, bijvoorbeeld voor werknemers van een specifiek bedrijf. Eigenlijk zou je kunnen stellen dat de oorsprong van dit type het kasteel is en de later ommuurde steden zoals we die ook in Nederland kennen. Denk aan Bourtange, een vestingstadje in Groningen tegen de Duitse grens aan. Het doet ons tevens denken aan de Friese terpdorpen. En misschien zijn kloosters, een woongemeenschap rond een levensovertuiging ook wel een vorm van een ‘gated community’, net als de talloze hofjes die ons land rijk is en die bijvoorbeeld voor weduwen of weduwnaars bestemd waren. Haverleij ten noordwesten van Den Bosch is een wijk die direct schatplichtig lijkt te zijn aan het voorbeeld van de kastelen. Een groot project is Slot Haverleij waar omheen 9 kastelen gebouwd zijn. Brandevoort in Helmond is een tweede voorbeeld van dit type.

Onbewaakte gemeenschappen

Je hebt ook niet bewaakte gemeenschappen, zoals bijvoorbeeld een universiteitscampus waar gestudeerd, gewoond en gesport wordt. Het Carré in Delfgauw is een huurcomplex van 49 energiezuinige en duurzame woningen rond een groot binnenterrein dat ruimte biedt aan volwassenen en kinderen. Oosterwold in Almere is een concept dat gebaseerd zou moeten zijn op een gemeenschappelijke wens van toekomstige bewoners naar een eigen unieke woning, liefst energieneutraal. Schoonschip in Amsterdam wordt momenteel gerealiseerd. Dit is een samenwerkingsvorm tussen niet alleen de toekomstige bewoners, maar ook tussen banken en gemeente; een hechte samenwerkingscommunity derhalve.

Woningcorporaties

Corporaties zijn ook zoekende naar steeds nieuwe samenlevingsconcepten, bijvoorbeeld voor kwetsbare groepen. Place 2BU in Utrecht is een mooi project dat ontstaan is vanuit het omkijken naar elkaar. In Leiden is Ons Doel bezig met het ontwikkelen van diverse projecten en in Amsterdam richt het thuismakerscollectief zich op het ‘thuisgevoel’, een begrip dat we bij Viisi natuurlijk een warm hart toedragen. Het kan ook kleiner zoals het driegeneratiehuis van BETA in Amsterdam.

Eigenlijk kunnen we stellen dat dit onderwerp eindeloos is. Zoveel hoofden zoveel zinnen, zoveel samenleven en woonmogelijkheden en -wensen. Het thuiswerken zal door de coronacrisis een niet meer weg te denken fenomeen worden. Sceptici over controle uitoefenen als enige maatstaf voor productie krijgen geen gelijk in termen van loyaliteit en arbeidsmoraal. We zijn in Nederland gewend om elkaar te helpen en te ondersteunen. De grote diversiteit helpt daarbij. Dat was al in de 17e eeuw toen grote groepen Vlamingen en Joden uit Portugal zich hier vestigden en bleven én een substantiële bijdrage leverden aan economie, kunsten én wetenschappen. Spinoza was slechts één van hen. En waar het naartoe gaat? We vragen het Spinoza: ”Er is geen andere weg dan de eigen weg”.